Het klimaatakkoord als Reis van de Held

We hebben weer een ideaal

De wereld juicht vandaag. Wereldleiders spreken van een ‘major leap for mankind.’ Eindelijk ligt er een klimaatakkoord ondertekend door alle leden van de VN met ambitieuze doelstellingen. Toen ik over het akkoord ging lezen was ik echter teleurgesteld. Waar zijn de afspraken over het afbouwen en stoppen met fossiele brandstoffen of overstappen op groene energie? Waar spreken we af dat we stoppen met het kappen van het regenwoud? Waar zijn de sancties? Tot ik deze twee artikelen las die deze hoopgevende en teleurstellende zijden van het resultaat centraal zetten in hun analyse. In de New York Times en in Vox.

Ik besefte opeens hoe briljant het resultaat is.

Er ligt een zeer uitdagend en tegelijk realiseerbaar doel, waar alle partijen zich aan committeren. Zonder wetten, sancties, SMARTindicatoren of andere sturingsinstrumenten, maar met een groot verlangen en commitment een open proces in. Het is geen top-down maar bottom-up proces met de erkenning dat er vele, vele, kleine en grote oplossingen mogelijk zijn. De klimaattop is dus niet alleen een mijlpaal voor het behoud van een leefbare aarde, maar ook een mijlpaal voor een nieuwe manier van werken. De wereld gaat op weg om deze doelen te realiseren, als een Held op Reis. 

Van stro goud spinnen
Ik zal het uitleggen. De Reis van de Held is uitgewerkt door Joseph Campbell. Campbell heeft talloze mythen en sprookjes over de hele wereld bestudeerd en daarin terugkerende thema’s gevonden, die de Reis van de Held vormen. Hier vind je een workshop over de Reis van Held als veranderingsproces in de samenleving >>. Deze narratieve elementen van de Reis van de Held zijn terug te vinden in het klimaatakkoord.

De motor van een verhaal is een verlangen waar de held voor op reis gaat. Neem het gulden vlies, van stro goud spinnen of het vernietigen van de ring. Dat waren doelen die zo gedurfd waren, dat bijna niemand op pad ging. Tegelijk waren ze zo noodzakelijk en aantrekkelijk dat er toch een held (man, vrouw of groep) was die wel de moed had om op pad te gaan.

Een verrassend, uitdagend en gedurfd doel
De ambitie van het klimaatakkoord is zo’n motor. Het doel is verrassend, uitdagend en gedurfd. De opwarming van de aarde zal minder dan 2 graden, of misschien zelfs minder dan 1,5 graden bedragen, waarbij de wereld richt zich op een zo snel mogelijke piek van emissies. Wie had gedacht dat die 1,5 graden het akkoord zou halen? Ik niet. Tegelijkertijd is het een doel dat realiseerbaar is, als we tenminste het allerbeste wat we in huis hebben ook waarmaken. Dit is precies zo’n doel waar een held voor op reis gaat. Met het klimaatakkoord hebben we weer idealen en wil de politiek meer zijn dan een manager of probleemoplosser. 

Wat de helden niet weten is hoe hun reis eruit zal zien. Ze betreden namelijk een nieuwe en onbekende wereld. Als je wel zou weten wat er nodig is, is het geen avontuur meer maar een routine (die trouwens ook heel belangrijk zijn). De afwezigheid van indicatoren en sancties biedt dus ruimte om echte nieuwe ontwikkelingen mogelijk te maken. 

Helpers en monsters
Er zijn altijd helpers onderweg. De VN en misschien ook wel paus Franciscus kunnen we zien als een mentor, zoals Gandalf voor Frodo was. Ze bieden wijsheid, het belang van een goed verlangen en goede raad. Helpers zijn verder de vele wetenschappers, klimaatactivisten en innovators, de stadlandbouwers, biologische boeren en energiecoöperaties, en nog vele, vele anderen. Ook zijn er onderweg veilige plekken om op adem te komen en te checken of we nog op de goede weg zijn. Iedere vijf jaar moeten alle landen verantwoording afleggen over de vermindering van hun uitstoot en de stappen die ze daarvoor nemen.

Natuurlijk zijn er ook monsters. Persoonlijk denk ik dat de handelsverdragen zoals TTIP en CETA de klimaatafspraken onderuit kunnen halen. Lees hier de waarschuwingen over Ceta uit de Correspondent >>, en de uitleg dat met TTIP het klimaat niet kan veranderen >>. Bedrijven krijgen in deze verdragen het recht om landen aan te klagen voor gemiste winst, ook die in de toekomst. Andersom kan het niet. Een hypothetisch voorbeeld: ‘fracking’ bedrijven zouden de Nederlandse overheid aan kunnen gaan klagen dat zonnepanelen wel subsidies krijgen en hun vervuilende technologie niet. Vervuilende bedrijven kunnen schadevergoeding op gaan eisen voor het verlies van hun winst omdat we samen aan de leefbaarheid van de aarde willen werken. De politiek en democratie verliest zo het primaat en de ambitieuze doelstelling haar verlokkende kracht. Dus laten we met de mooie resultaten van Parijs het Europees Parlement en de Europese Leiders oproepen de huidige onzalige verdragen niet te ondertekenen. Laten we het mooie, wereldwijd gedeelde nieuwe klimaatideaal serieus nemen en het primaat bij de politiek leggen.

We zijn op weg met een ideaal
Parijs is een mijlpaal. Niet alleen omdat de doelstellingen om de opwarming te beperken uitdagend en mogelijk is, maar ook omdat we op weg gaan met een ideaal. De afspraken zijn niet op de welbekende manier geformuleerd in smart doelstellingen en indicatoren, want dan zouden de acties zich daartoe bepreken. Nu is iedereen verantwoordelijk om in zijn eigen werk en leven het beste bij te dragen. Dit is niet programmatisch maar exploratief werken (hier kun vanaf p.32 je meer lezen over het belang van exploratief werken >>). Het Europees Parlement heeft een dag later meteen tegen een afgezwakt voorstel over de uitstoot van dieselmotoren gestemd >>. Ook het EP lijkt het politieke primaat terug te pakken en een bijdrage te leveren aan de ambitie van het klimaatakkoord.

Dit is de transitie die nodig is om in een complexe wereld zoveel mogelijk talent in te kunnen zetten. We hebben als wereld een gedeeld verlangen. We doen het niet meer alleen, we doen het samen. De wereld is begonnen met de Reis van Held.

Hier een overzicht van de Correspondent met de eerste artikelen over de klimaattop in Parijs >>.