Vergeet de klantreis. Drie toppers van de Reis van de Held in de energietransitie

“Daar ga ik niet op koken”, is de reactie van een grootmoeder van Surinaamse afkomst als ze de inductiekookplaat ziet. “Ik wil een vlam onder de pan.” In ons werk in de energietransitie was het koken op inductie met deze oma een zeer leerzame ervaring. Zij liet zien dat mensen vaak gehecht zijn aan hun gasfornuis. Wokken op gas is gewoon de fijnste manier van koken.

Binnen de energietransitie is de klantreis een populaire manier om te kijken naar het gedrag van bewoners, zoals de voorkeur om op gas te koken. RVO pleit voor het gebruik van de klantreis bij energiebesparing >>. De VNG traint je in het gebruik van de klantreis >>. En Hier Klimaatbureau doet samen met de Universiteit Wageningen onderzoek naar de klantreis bij de warmtetransitie >>.

Drie toppers uit de Reis van de Held

Nu waren we laatst bij Hier Opgewekt op bezoek en hadden we een leuk gesprek met Merian Koekkoek over het verschil tussen de klantreis en de Reis van de Held. Dat was de aanleiding om dit blog te schrijven. En wij, dat is de samenwerking van Waterschrijver binnen het klimaatavontuur.nl.

In ons werk leerden we van de Surinaamse oma dat de Reis van de Held recht doet aan de complexe verandering die mensen aangaan als ze hun huis verduurzamen. De Reis van de Held biedt een betere klimaatpsychologie dan de klantreis. Ik zal dit met drie toppers uit de Reis van de Held uitleggen.

Topper 1: De oproep tot avontuur raakt mensen in het hart

Zowel de Reis van de Held als de klantreis zien het verduurzamen van een huis als een proces, waarin bewoners verschillende stappen zetten. Die stappen lijken op het eerste gezicht ook hetzelfde. De eerste stap in de klantreis is bijvoorbeeld ‘bewust worden’. De eerste stap in de Reis van de Held is ‘de oproep tot avontuur’. Beide laten zien dat er een overgang is van niet weten dat er iets speelt, naar dat wel weten.

Deze eerste stap laat ook meteen het verschil zien. Bij de klantreis gaat het om bewustzijn, om informatie, om een ander denkproces. Je kunt de kokende oma bijvoorbeeld uitleggen dat koken op inductie net zo snel gaat als koken op gas, zonder de vertraging van elektrisch koken.

Bij de Reis van de Held gaat het om een oproep, waarmee mensen aangesproken, geraakt en uitgedaagd worden. Dat is contact maken met de hele mens, zowel ons bewustzijn als ons hart. Wij raakten de grootmoeder van Surinaamse afkomst in haar hart als trotse kokkin.

Topper 2: Erkenning van weerstand geeft goede relaties

Bij de klantreis lijkt het alsof mensen als vanzelf interesse krijgen als ze eenmaal bewust zijn. Helaas, zo werkt het niet. Tenminste niet bij een verandering die zo dicht op de huid zit als aanpassingen aan je thuis. De zelfbewuste kokkin reageerde dan ook instinctief afwijzend op de inductiekookplaat.

Ze gaat dus in de weerstand. Dat is logisch, menselijk en terecht. We kunnen niet aan elke oproep tot verandering gehoor geven. Natuurlijk wil de kokende grootmoeder niet op inductie koken. Haar leven draait om koken. Haar eigenwaarde is verbonden met haar ambachtelijke trots over heerlijk koken. Koken met een vlam onder pan is verbonden met haar waarden in het leven.

In de klantreis is de oplossing dat bedrijven en overheden voor mensen de energietransitie zo makkelijk, goedkoop en leuk mogelijk maken. Ze zouden de kokende grootmoeder kunnen vertellen over de voordelen van inductie of haar een nieuwe pannenset aanbieden. Voor de koplopers, de mensen die al betrokken zijn bij het klimaat, kan dat voldoende zijn.

Een uitnodiging om relaties aan te gaan en motivaties te verkennen

In de Reis van de Held is het belangrijk om de weerstand te ervaren en te onderzoeken. Wij zijn dan ook gaan koken met de Surinaamse oma. We hadden een demonstratiekok meegenomen die blokjes ui en zalm op de inductieplaat wokte. De oma duwde de demonstratiekok snel weg en nam de wokpan over. Zo kon ze zelf ervaren hoe het is om op inductie te koken. Ze miste de gasvlam. “Maar het kan wel,” zei ze.

Wij gaven haar de ruimte om zelf te ontdekken dat inductie ook werkt, we namen haar emoties serieus en zijn een relatie met haar aangegaan. Daarna spraken we verder. Toen kon het gaan over waarom de overstap van gasfornuis naar inductie belangrijk is. Zij bleef verantwoordelijk voor het koken en ze kon zelf leren. 

Topper 3: Onzekerheid vraagt om avontuur met alledaagse helden

Mensen vinden goedkoop en gemak natuurlijk fijn, maar tegelijkertijd willen ze ook zinvol bezig zijn. Zo brengt klimaatpsycholoog Linda Steg >> onder de aandacht dat mensen niet enkel op financiële prikkels reageren maar ook echt gemotiveerd zijn om het goede te doen.

Het is belangrijk om mensen op dat niveau aan te spreken omdat de energietransitie vol onzekerheden zit. Het is onduidelijk of mensen hun investeringen terug zullen verdienen. Zonnepanelen worden nog steeds goedkoper, maar als iedereen gaat wachten, schiet het niet op. Regels en subsidies veranderen voortdurend, zoals het salderen dat na 2020 onduidelijk is. Of een warmtenet of een warmtepomp beter is, hangt af van je woonplek, maar ook van ontwikkelingen in geothermie, biomassa en opslag van energie. Mensen moeten dus risico’s gaan nemen.

Met elkaar onderzoeken wat nu echt belangrijk is

Klanten nemen geen risico’s. Ze willen de beste spullen en diensten voor de laagste prijs. Ze kiezen voor gemak en goedkoop. Een klantreis spreekt bewoners aan als consumenten. Maar we hebben mensen van vlees en bloed nodig om de onzekerheid in te stappen en risico’s te nemen.

De Reis van de Held nodigt bewoners als mens uit om samen op klimaatavontuur te gaan en met elkaar te leren hoe we het beste kunnen verduurzamen. Een cruciale stap in de Reis van de Held is het inzicht wat nu echt belangrijk is en wat de moeite waard is om risico’s voor te nemen. Door in de buurt samen in gesprek te gaan en verhalen uit te wisselen, kunnen alledaagse helden samen verantwoordelijkheid nemen, samen werken, eigen oplossingen vinden en leren.

Tot slot: Koken op inductie was nog maar het begin

Werken met de Reis van de Held geeft betrokkenheid bij de energietransitie en het klimaatvraagstuk. Mijn toppers uit de Reis van Held: Een oproep tot avontuur raakt mensen in het hart. Erkenning van weerstand geeft goede relaties. En de onzekerheid van de energietransitie vraagt om alledaagse helden die willen leren en verantwoordelijkheid nemen.

Het helpt om in de energietransitie de toppers van de Reis van de Held te gebruiken. Ja, ook de grootmoeder van Surinaamse afkomst is actief geworden om haar huis te verduurzamen en energie te besparen. Het koken op inductie was enkel het begin. Zij is een alledaagse held geworden.

Wilt u ook samen met bewoners op klimaatavontuur?

Hier leest u meer over onze masterclass >>.

En hier leest u meer over de participatietrajecten die we begeleiden >>.

Al u vragen heeft, neem dan hier contact met ons op >>.

Meer over sociale en klimaatpsychologie

Lees hier een ander blog over de sociale psychologie met Jonathan Haidt >>
Lees hier een ouder blog over koken zonder vlam onder de pan >>