Burgergesprekken knetteren
We zijn het in Nederland niet eens over de manier waarop we klimaatmaatregelen gaan nemen. Bovendien is er wantrouwen in de samenleving richting overheid en bedrijfsleven. Ik heb voor de zomer als onderdeel van het Klimaatavontuur met het NPBO burgergesprekken gehouden over het Klimaatakkoord. Dit gesprek met burgers knetterde dan ook flink. Maar door de wanhoop en de weerstand heen was de opbrengst rijk. Zo kan democratie ook werken.
Voor- en tegenstanders klimaatmaatregelen
In mei en juni hebben we op vijf plekken verspreid over het land burgergesprekken over het klimaatakkoord gehouden. Ik dus ook, als klimaatavonturier. Deze burgergesprekken waren onderdeel van de opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en de SER Borgingscommissie aan het NPBO, HIER klimaatbureau en buurkracht om burgerparticipatie voor het Klimaatakkoord vorm te geven. Nu is het burgerrapport met de resultaten verschenen >>. Een goed moment om terug te kijken op wat we gedaan hebben.
Het proces voor burgergesprekken is onder hoge tijdsdruk tot stand gekomen. We hebben vijf weken de tijd gehad voor de voorbereiding, uitnodigen, bijeenkomsten, verwerken van de resultaten en schrijven van het eerste rapport. We hebben er daarom voor moeten kiezen om ons te beperken tot een gesprek met betrokken burgers: voor- en tegenstanders van klimaatmaatregelen. We hebben natuurlijk meer tijd zodat we ook stillere groepen kunnen bereiken. Maar ondanks de tijdsdruk was er een diversiteit aan stemmen.
Een tirade van wantrouwen
Burgers in de weerstand, kritische burgers, klimaatsceptici, doe-het-zelvers in verduurzaming en energiecoöperaties. Dat waren de mensen die we bij elkaar hadden. En dat hebben we geweten. We kregen te horen dat windmolens natuurkundige wetten schenden. De burgers vertelden over processen die de gemeenschap deden splijten. Boeren en burgers stonden bijvoorbeeld tegen over elkaar bij wind op land. Mensen vertelden over de wanhoop dat ze niet wisten hoe een bijdrage te kunnen leveren. Iemand hield een tirade over zijn wantrouwen richting politici. Een andere deelnemer reageerde: “Ik kies ervoor om mensen te vertrouwen. Dat is de enige weg.”
We vroegen als gespreksleiders naar ervaringen, wensen en zorgen. Wij maakten daarbij ruimte voor emoties en verschillen. De woede kon er zijn, de wanhoop ook. We stapten er niet overheen maar namen de tijd en vroegen om woorden bij de emoties. Voor- en tegenstanders van kernenergie zaten naast elkaar. We vroegen mensen om te luisteren zodat de kwaliteit van bijdrages omhoog kon gaan. Het ging niet om overtuigen maar om wensen en zorgen zo scherp mogelijk in beeld te krijgen.
De menselijke kant van de klimaattransitie
Bij een aantal groepjes waar mensen hun wantrouwen richting overheid en bedrijfsleven uitlegden, heb ik gevraagd wie ze wel vertrouwen, onder welke voorwaarden ze partijen vertrouwen en hoe vertrouwen hersteld kan worden. Dat gaf een fascinerende zoektocht naar common ground, naar een basis waar verschillen op kunnen rusten. Uitkomsten waren bijvoorbeeld dat economische belangen het vertrouwen beschadigen, dat universiteiten en burgercoöperaties het meeste vertrouwen krijgen, en de gemeente meer dan het rijk. Ook zouden burgerpanels die met universiteiten samenwerken over heikele kwesties voor vertrouwen kunnen zorgen. Bijvoorbeeld rond CO2opslag en hergebruik zouden niet de milieubeweging en de industrie moeten onderhandelen, maar zou een burgerpanel ondersteund door onafhankelijke experts tot een voorstel moeten komen.
Zo heeft een groep ook uitgebreid stil gestaan bij de pijn van het klimaatakkoord en de maatregelen die er nodig zijn. Iemand had bijvoorbeeld verteld over de geluidsoverlast van de windmolens bij het huis, het slaapgebrek en de gezondheidsklachten. En dat deze kant niet aanwezig kan zijn bij de overheid. In het groepje kon de pijn wel aanwezig zijn. Het was voor iedereen helend geweest. Een ander resultaat van deze gesprekken is dan ook om aandacht te hebben voor de menselijke kant van de klimaattransitie.
De mensen bij onze gesprekken waren het vaak niet eens met elkaar. Het is begrijpelijk dat overheden niet staan te springen om dit soort gesprekken. Ze zijn lastig en het is niet meteen zichtbaar hoeveel Peta Joules of hoeveel minder CO2 ze opleveren. Maar toch is dit gesprek van wezensbelang. Het keren van klimaatverandering en terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen is te belangrijk om zonder burgers te doen. Het raakt bovendien alle aspecten van het dagelijks leven van mensen, van wonen, vervoer, inkomen tot het landschap. En dat gesprek zal knetteren. In onze gesprekken hebben we geleerd om daar niet bang voor te zijn. Het zal raken, botsen, ontwapenen, frustreren en verrassen. En dat is precies de bedoeling. Wat er ook gebeurd: we doen het dan wel samen. Dat is democratie.
Heb je interesse om met burgers en het klimaat aan de slag te gaan? Hier vind je meer informatie over onze aanpak. Met een link om het burgerrapport te downloaden >>.
Lees ook mijn column op Energiepodium >> .